“เรียนฟรี” แต่ไม่ฟรีจริง! สำรวจ เจาะลึกภาระค่าใช้จ่ายแฝง ในการศึกษาไทย

แม้จะมีนโยบาย “เรียนฟรี” แต่ความจริงกลับไม่ฟรีอย่างที่คิด ผลสำรวจของ สภาผู้บริโภค พบว่า ผู้ปกครองกว่า 80% ยังต้องแบกรับ “ค่าบำรุงการศึกษา” และค่าใช้จ่ายแฝงอีกมากมาย ไม่ว่าจะเป็นค่าเครื่องแบบ หนังสือ อุปกรณ์เรียน ค่ากิจกรรม หรือแม้แต่ค่าเดินทางและอินเทอร์เน็ต ทั้งหมดนี้กลายเป็นอุปสรรคสำคัญที่ทำให้การเข้าถึงการศึกษาที่มีคุณภาพ ยังคงเป็นเรื่องยากสำหรับหลายครอบครัว

จากการสำรวจระหว่างวันที่ 16 ก.ค. – 30 ก.ย. 2568 ในกลุ่มผู้ปกครองและนักเรียน ข้อมูลทั่วไปของผู้ตอบแบบสอบถาม จำนวน 505 คน จากผู้ปกครอง จำนวน 319 คน (63.2%) นักเรียน จำนวน 154 คน (30.5%) และ อื่น ๆ จำนวน 32 คน (6.3%) ผู้ตอบแบบสอบถามส่วนใหญ่มาจาก โรงเรียนรัฐบาล จำนวน 362 คน (71.7%)  และ ส่วนใหญ่เป็นโรงเรียนในเขตเมือง หรือเทศบาล จำนวน 368 คน (72.9%)

ค่าใช้จ่ายแฝงที่ผู้ปกครองต้องเจอ

ค่าเทอม “ฟรี” ที่ยังมีราคาซ่อนอยู่

แม้โรงเรียนส่วนใหญ่จะอยู่ภายใต้นโยบายเรียนฟรี แต่ นักเรียนกว่า 60% ยังต้องจ่าย ค่าบำรุงการศึกษา 1,001 – 5,000 บาทต่อเทอม บางโรงเรียน โดยเฉพาะเอกชน สาธิต หรือห้องเรียนพิเศษ เก็บสูงถึง 12,000 บาทต่อเทอม

หนังสือและอุปกรณ์เรียน ค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้นทุกปี

จากผลสำรวจพบว่า นักเรียนเกือบครึ่งหนึ่ง ใช้จ่ายค่าหนังสือและอุปกรณ์เรียน ไม่เกิน 1,000 บาทต่อเทอม
แต่มีบางส่วนต้องจ่าย มากกว่า 3,000 บาท โดยเฉพาะในโรงเรียนที่ไม่มีการสนับสนุนวัสดุการเรียนจากรัฐ

ชุดนักเรียน ภาระที่ไม่เคยหายไป

กว่า ครึ่งหนึ่งของผู้ตอบแบบสอบถาม ระบุว่าต้องจ่าย ค่าเครื่องแบบ 1,000–3,000 บาทต่อเทอม โดยเฉพาะชุดลูกเสือ–เนตรนารี หรือยุวกาชาด ที่มีราคาสูงแต่ใช้เพียงไม่กี่ครั้งต่อปี ผู้ปกครองจำนวนมากมองว่าชุดเหล่านี้ “จำเป็นน้อย แต่แพงมาก” และเรียกร้องให้ภาครัฐทบทวนความจำเป็นในการบังคับใช้ทุกระดับชั้น

ค่าอาหารและขนม ภาระพื้นฐานที่หลีกเลี่ยงไม่ได้

กว่า 45% ของนักเรียน ใช้จ่ายค่าอาหารกลางวันและขนมระหว่าง 200–600 บาทต่อสัปดาห์ และมีนักเรียนจำนวนไม่น้อยที่ใช้จ่ายมากกว่า 800 บาทต่อสัปดาห์

อินเทอร์เน็ต จากค่าใช้จ่ายเสริม สู่ค่าใช้จ่ายจำเป็นในยุคการเรียนรู้ดิจิทัล

ตั้งแต่ช่วงโควิด-19 ที่ระบบการศึกษาถูกผลักเข้าสู่โลกออนไลน์ อินเทอร์เน็ตได้กลายเป็น “ปัจจัยพื้นฐาน” ของการเรียนรู้ยุคใหม่อย่างแท้จริง ไม่ว่าจะเป็นการเรียนออนไลน์ การค้นคว้าข้อมูล หรือการทำแบบฝึกหัดผ่านระบบดิจิทัล ผลสำรวจพบว่า มากกว่า 75% ของผู้ตอบแบบสอบถาม มีค่าอินเทอร์เน็ตเฉลี่ย 500–1,000 บาทต่อเดือน เป็นอีกหนึ่งภาระค่าใช้จ่ายที่ผู้ปกครองต้องแบกรับเพิ่มเติม เพื่อให้ลูกหลานสามารถ “เข้าถึงการศึกษา” ได้เท่าเทียมกับผู้อื่น

ค่าเดินทาง เมื่อโรงเรียนดีอยู่ไกลบ้าน

เกือบหนึ่งในสี่ของนักเรียน ต้องจ่าย ค่าเดินทางมากกว่า 1,000 บาทต่อเดือน และอีกเกือบ 30% จ่ายระหว่าง 300–600 บาทต่อเดือน ค่าเดินทางเป็นอีกตัวสะท้อน “ความเหลื่อมล้ำทางพื้นที่” โรงเรียนที่มีคุณภาพมักอยู่ในเขตเมือง ทำให้ครอบครัวในต่างจังหวัดต้องแบกรับภาระการเดินทางที่สูงกว่า

เมื่อค่าใช้จ่ายแฝงกลายเป็นหนี้สินจริง

ภาระค่าใช้จ่ายไม่ได้จบแค่ในกระเป๋าเงินรายเดือน ผลสำรวจเผยว่า

• 53% ของครอบครัวต้องกู้ยืมเงิน เพื่อจ่ายค่าเรียน
• 61% ต้องลดค่าใช้จ่ายจำเป็นอื่น เช่น อาหาร หรือค่ารักษาพยาบาล
• และกว่า 38% ของนักเรียน ต้องทำงานพิเศษหารายได้เอง

 การศึกษาที่ควรเป็น “โอกาส” กลับกลายเป็น “ภาระทางเศรษฐกิจ” ที่ผลักให้ครอบครัวต้องแลกด้วยหนี้สินและเวลาของลูกหลาน

เสียงสะท้อนจากผู้ปกครองและนักเรียน

ข้อมูลทั้งหมดนี้ชี้ชัดว่า “เรียนฟรี” ยังเป็นเพียงคำพูดในเอกสาร แต่ในชีวิตจริง ครอบครัวจำนวนมากยังต้องดิ้นรนเพื่อให้ลูกได้เรียนอย่างต่อเนื่อง การเข้าถึงการศึกษาไม่ควรเป็นภาระ แต่ควรเป็นสิทธิพื้นฐานที่เด็กทุกคนเข้าถึงได้อย่างเท่าเทียมจริง ๆ

เนื้อหาที่เกี่ยวข้อง

• ล้านชีวิตนอกห้องเรียน ความล้มเหลวของเรียนฟรี
• ศาลปกครองสูงสุดรับอุทธรณ์ คดี ‘ค่าบำรุงการศึกษา’