“หน่วยงานประจำจังหวัด” ตามความหมายในระเบียบสภาองค์กรของผู้บริโภค ฉบับที่ 4 ว่าด้วยการจัดตั้งหน่วยงานประจำจังหวัด กลไกเขตพื้นที่ สมาชิก และองค์กรของผู้บริโภคของสภาองค์กรของผู้บริโภค พ.ศ.2562 หมายความว่า สมาชิกที่ได้รับการจัดตั้งขึ้น โดยความเห็นชอบของคณะกรรมการให้เป็นหน่วยงานประจำจังหวัด ซึ่งถูกกำหนดไว้ใน มาตรา 12 (4) แห่งพระราชบัญญัติ (พ.ร.บ.) การจัดตั้งสภาองค์กรของผู้บริโภค พ.ศ.2562 ว่า โครงสร้างขององค์กรซึ่งอย่างน้อยต้องมีสำนักงานสภาองค์กรของผู้บริโภคและหน่วยงานประจำจังหวัด ซึ่งอาจมีทุกจังหวัดหรือบางจังหวัดตามที่เห็นสมควร ตลอดทั้งวิธีการบริหารงานของสำนักงานสภาองค์กรของผู้บริโภค ซึ่งอย่างน้อยต้องมีเลขาธิการสำนักงานสภาองค์กรของผู้บริโภคเป็นหัวหน้าสำนักงาน และวิธีการบริหารงานในหน่วยงานประจำจังหวัด รวมตลอดทั้งผู้มีอำนาจกระทำการแทนสภาองค์กรของผู้บริโภค
“หน่วยงานประจำจังหวัด” ก่อเกิดมาพร้อมกับการมีสภาผู้บริโภค ซึ่งเป็นโครงสร้างสำคัญของสภาผู้บริโภค เป็นนวัตกรรมของระบบการคุ้มครองผู้บริโภคที่มีหน่วยงานประจำจังหวัดกระจายอยู่ในจังหวัดต่าง ๆ เพื่อเป็นตัวแทนของผู้บริโภคทุกด้าน สามารถดำเนินงานคุ้มครองและพิทักษ์สิทธิผู้บริโภคได้อย่างรวดเร็ว เท่าทันสถานการณ์ และความต้องการ

บทบาทหน้าที่ของหน่วยงานประจำจังหวัด
(1) เสนอแนะนโยบายเกี่ยวกับการคุ้มครองผู้บริโภคต่อหน่วยของรัฐในระดับจังหวัด |
(2) สนับสนุนและดำเนินการตรวจสอบ ติดตาม เฝ้าระวังสถานการณ์ปัญหาสินค้าและบริการ แจ้งหรือโฆษณาข่าวสาร เตือนภัยเกี่ยวกับสินค้าหรือบริการที่อาจกระทบต่อสิทธิของผู้บริโภค อาจก่อให้เกิดความเสียหาย หรือเกิดความเสื่อมเสียแก่ผู้บริโภคในระดับจังหวัด โดยจะระบุชื่อสินค้า บริการ หรือชื่อของผู้ประกอบธุรกิจด้วยก็ได้ |
(3) รายงานการกระทำหรือการละเลยการกระทำ อันมีผลกระทบต่อสิทธิของผู้บริโภคไปยังหน่วยงานของรัฐ หรือหน่วยงานอื่นที่รับผิดชอบในระดับจังหวัด และเผยแพร่ให้ประชาชนทราบ |
(4) สนับสนุนการรวมตัวและช่วยเหลือองค์กรของผู้บริโภคภายในจังหวัด เพื่อรักษาประโยชน์ของผู้บริโภค |
(5) ร่วมกับสมาชิกและองค์กรของผู้บริโภคอื่นในจังหวัด “จัดให้มีสภาจังหวัด” โดยให้หน่วยงานประจำจังหวัดทำหน้าที่เป็นเลขานุการ |
(6) รับเรื่องร้องเรียน ไกล่เกลี่ยหรือประนีประนอมยอมความข้อพิพาทเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิของผู้บริโภค |
(7) ดำเนินคดีในนามของสภาได้ เมื่อได้รับความเห็นชอบจากที่ประชุมสภาจังหวัด ตามที่กำหนดในหมวดว่าด้วยการฟ้องคดี เว้นแต่หน่วยงานประจำจังหวัดนั้น เป็นองค์กรที่ได้รับการแต่งตั้งโดยคณะกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค ให้ดำเนินคดีแทนผู้บริโภคได้ |
(8) จัดทำแผนการปฏิบัติงานและแผนงบประมาณรายปี และราย 6 เดือน |
(9) จัดทำรายงานผลการปฏิบัติงานเสนอต่อสำนักงานเป็นประจำทุก 6 เดือน โดยอย่างน้อยรายงานต้องมีเนื้อหาครอบคลุมผลงานที่เป็นความสำเร็จ ปัญหา อุปสรรคและข้อเสนอแนะ |
(10) ดำเนินการใช้จ่ายงบประมาณและจัดทำรายงานการเงินและบัญชีให้เป็นไปตามระเบียบ สภาผู้บริโภคว่าด้วยการงบประมาณ การบัญชี การเงิน และการสอบบัญชีของ สภาผู้บริโภค และ |
(11) ปฏิบัติหน้าที่อื่นตามที่คณะกรรมการมอบหมาย |
ปัจจุบัน (ข้อมูลวันที่ 13 มิถุนายน 2566) สภาผู้บริโภคแต่งตั้งองค์กรสมาชิก ยกระดับขึ้นเป็นหน่วยงานประจำจังหวัด ทำหน้าที่คุ้มครองและพิทักษ์สิทธิของผู้บริโภคในจังหวัด รับเรื่องร้องเรียน ไกล่เกลี่ย หรือประนีประนอมยอมความข้อพิพาทเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิของผู้บริโภค และสามารถดำเนินคดีในนามของสภาฯ ได้ตลอดจนดำเนินการอื่นใดตามที่สภาผู้บริโภคกำหนด จำนวน 15 หน่วย ประกอบด้วย
1. ศูนย์คุ้มครองสิทธิผู้บริโภคภาคประชาชนจังหวัดเชียงใหม่
(หน่วยงานประจําจังหวัดเชียงใหม่)
2. สมาคมประชาสังคมเพื่อการพัฒนาจังหวัดเชียงราย
(หน่วยงานประจําจังหวัดเชียงราย)
3. ศูนย์คุ้มครองสิทธิผู้บริโภคจังหวัดพะเยา
(หน่วยงานประจําจังหวัดพะเยา)
4. ศูนย์พิทักษ์สิทธิผู้บริโภคจังหวัดลําปาง
(หน่วยงานประจําจังหวัดลําปาง)
5. ศูนย์คุ้มครองสิทธิผู้บริโภคจังหวัดลําพูน
(หน่วยงานประจําจังหวัดลําพูน)
6. ศูนย์ประสานงานหลักประกันสุขภาพประชาชนจังหวัดร้อยเอ็ด
(หน่วยงานประจําจังหวัดร้อยเอ็ด)
7. มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค
(หน่วยงานประจําจังหวัดกรุงเทพมหานคร)
8. ศูนย์ประสานงานหลักประกันสุขภาพประชาชนจังหวัดประจวบคีรีขันธ์
(หน่วยงานประจําจังหวัดประจวบคีรีขันธ์)
9. สมาคมผู้บริโภคสงขลา
(หน่วยงานประจําจังหวัดสงขลา)
10. เครือข่ายคุ้มครองผู้บริโภคจังหวัดสตูล
(หน่วยงานประจําจังหวัดสตูล)
11. โครงการบริโภคสร้างสรรค์สุราษฎร์ธานี
(หน่วยงานประจําจังหวัดสุราษฎร์ธานี)
12. ศูนย์คุ้มครองสิทธิผู้บริโภคกาญจนบุรี
(หน่วยงานประจำจังหวัดกาญจนบุรี)
13. สมาคมพิทักษ์สิทธิผู้บริโภคจังหวัดสมุทรสงคราม
(หน่วยงานประจำจังหวัดสมุทรสงคราม)
14. ศูนย์ประสานงานหลักประกันสุขภาพประชาชน จังหวัดขอนแก่น
(หน่วยงานประจำจังหวัดขอนแก่น)
15.ศูนย์คุ้มครองสิทธิผู้บริโภคจังหวัดพระนครศรีอยุธยา
(หน่วยงานประจำจังหวัดพระนครศรีอยุธยา)