ข้อเสนอเรื่องการจัดทำร่างผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร (ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 4)

สถานการณ์

สถานการณ์ปัญหาและผลกระทบต่อผู้บริโภค กรุงเทพมหานครเป็นเมืองหลวงขนาดใหญ่ที่มีการขยายตัวของเมืองและเกิดการพัฒนาเมืองในทุกทิศทางให้มีความทันสมัยรองรับการเจริญเติบโตของเศรษฐกิจและสังคมเมืองอย่างรวดเร็ว โดยหน่วยงานภาครัฐที่มีส่วนเกี่ยวข้องในการจัดทำร่างผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร (ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 4) ได้เข้ามามีส่วนสำคัญในการพัฒนาเมือง ทั้งในเรื่องของการปรับปรุงแก้ไขข้อกฎหมายต่าง ๆ รวมไปถึงกฎหมายผังเมืองที่จะเป็นตัวแปรสำคัญในการปรับปรุงและพัฒนาเมืองให้เข้ากับชีวิตความเป็นอยู่ของคนเมืองในทุกด้าน เช่น ด้านสิ่งแวดล้อม ด้านสุขภาวะ ด้านการควบคุมการก่อสร้างอาคารต่าง ๆ ที่จะส่งผลถึงประชาชนโดยตรง

ที่ผ่านมาหน่วยงานภาครัฐได้ออกกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับเรื่องผังเมืองหลายฉบับ เพื่อส่งเสริมชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชน แต่จากสถานการณ์การจัดทำร่างผังเมืองรวมฯ ที่ดำเนินการอยู่ในปัจจุบันพบว่า หน่วยงานมีการออกมาตรการหลายมาตรการที่ส่งเสริมธุรกิจภาคอสังหาริมทรัพย์ เช่น มาตรการส่งเสริมการพัฒนาด้วยการเพิ่มอัตราส่วนพื้นที่อาคารรวมต่อพื้นที่ดิน (FAR Bonus) ที่อนุญาตให้ผู้ประกอบการสามารถเพิ่มอัตราส่วนพื้นที่อาคารรวมต่อพื้นที่ดิน จาก FAR เดิมถึง 20% มาตรการโอนสิทธิการพัฒนา (TDR) ที่อนุญาตให้สามารถโอนหรือขายสิทธิการเพิ่มอัตราส่วนพื้นที่อาคารรวมต่อพื้นที่ดินได้ โดยการจัดทำมาตรการต่าง ๆ มิได้คำนึงถึงความหนาแน่นแออัด และลักษณะทางกายภาพของเมือง และจากการจัดประชุมกลุ่มย่อยที่ผ่านมา เป็นการประชุมโดยเลือกเชิญเฉพาะผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง ผู้ทรงคุณวุฒิ เช่น ผู้แทนจากบริษัทอสังหาริมทรัพย์ ผู้แทนจากสมาคมอสังหาริมทรัพย์ ผู้แทนสมาคมอาคารชุดไทย และอีกหลากหลายหน่วยงาน โดยมิได้มีการเชิญภาคประชาชนหรือภาคประชาสังคมเข้าไปร่วมรับฟังความเห็น
นอกจากนี้ยังเข้าข่ายดำเนินการโดยขัดต่อ มาตรา 9 แห่งพระราชบัญญัติการผังเมือง พ.ศ.2562

ที่ระบุว่า “การวางและจัดทำผังนโยบายการใช้ประโยชน์พื้นที่ตามมาตรา 8 (1) และผังกำหนดการใช้ประโยชน์ที่ดินตามมาตรา 8 (2) ต้องจัดให้มีการรับฟังความคิดเห็น การปรึกษาหารือและการมีส่วนร่วมของประชาชน ทั้งนี้ ตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่คณะกรรมการผังเมืองกำหนดโดยความเห็นชอบของคณะกรรมการนโยบายการผังเมืองแห่งชาติ โดยให้คำนึงถึงผู้ที่จะได้รับผลกระทบในผังแต่ละประเภท และต้องมีการประชาสัมพันธ์ให้ทราบด้วยวิธีการที่หลากหลายและทั่วถึง โดยมีข้อมูลเพียงพอต่อการที่ประชาชนจะเข้าใจถึงผลกระทบต่อประชาชน ชุมชน สิ่งแวดล้อม ความหลากหลายทางชีวภาพ และแนวทางการเยียวยาความเดือดร้อน หรือความเสียหายแก่ประชาชนหรือชุมชน” เนื่องจากการรับฟังความเห็นของประชาชนเป็นไปอย่างไม่ทั่วถึง ทั้งในเรื่องของการประชาสัมพันธ์ และในเรื่องของเอกสารประกอบการประชุมที่ไม่มีความชัดเจน ทั้งรายละเอียดและเนื้อหา รวมถึงกระบวนการขั้นตอนมีการดำเนินการอย่างเร่งรัดโดยเป็นการนำคณะผู้จัดทำเข้ามาบรรยายให้ประชาชนรับฟังตามกระบวนการเท่านั้น และมีการรวบรวมความคิดเห็นจากประชาชนเพียงไม่ถึง 1 ชั่วโมงของการประชุม จึงอาจทำให้มีประชาชนอีกมากที่ยังไม่ได้แสดงความเห็นต่อร่างผังเมืองรวมฯ ทำให้อาจส่งผลกระทบต่อประชาชนเป็นวงกว้างทั้งทางตรงและทางอ้อม

จากข้อมูลการรับฟังความเห็นของประชาชนต่อร่างผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร (ปรับปรุงครั้งที่ 4) ณ อาคารกีฬาเวสน์ 2 ศูนย์เยาวชนกรุงเทพมหานคร (ไทย-ญี่ปุ่น) ดินแดง เมื่อวันที่ 24 พฤษภาคม 2562 พบว่ามีผู้เข้าร่วมประชุมเพียงประมาณ 1,000 คน จากประชากรในกรุงเทพมหานครฯ ทั้งหมดประมาณ 5,666,294 คน คิดเป็นประมาณ 0.0176% ของประชากรในกรุงเทพมหานครฯ ทั้งหมด

การประชุมรับฟังความเห็นจากประชาชนในเดือน สิงหาคม ปี 2566 พบว่ามีผู้เข้าร่วมประชุมเพียงประมาณ 600 คน จากประชากรในกรุงเทพมหานครฯ ทั้งหมดประมาณ 5,494,932 คน คิดเป็นประมาณ 0.0109% ของประชากรในกรุงเทพมหานครฯ ทั้งหมด
จากข้อมูลแสดงให้เห็นว่าการมีส่วนร่วมของประชาชนไม่เกิดขึ้นอย่างแท้จริง เป็นเพียงการจัดประชุมเพื่อให้ครบตามขั้นตอนและกระบวนการเท่านั้น อีกทั้งการวางผังเมืองรวมฯ ยังส่งผลกระทบต่อประชาชนในด้านอื่น ๆ เช่น การลดจำนวนที่จอดรถในอาคารชุด การก่อสร้างอาคารขนาดใหญ่ อาคารสูง อาคารขนาดใหญ่พิเศษ ที่อาจมีการรุกล้ำเข้ามาสร้างในซอยแคบมากขึ้น ทำให้เกิดความแออัด และสร้างปัญหาการจราจรติดขัด รวมไปถึงผลกระทบต่อความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สินของประชาชนในกรณีเกิดเหตุเพลิงไหม้ และภัยพิบัติอื่น ๆ อาทิ การเกิดโรคอุบัติใหม่อย่างโควิด-19 หรือมลภาวะจากฝุ่น PM 2.5 ที่ร่างผังเมืองรวมฯ ยังมิได้มีแนวทางหรือมาตรการรองรับ

ผลกระทบต่อผู้บริโภค
จากสถานการณ์ปัญหาข้างต้นการจัดทำร่างผังเมืองรวมฯ ที่ขาดการมีส่วนร่วมของประชาชน และมาตรการต่าง ๆ ที่ไม่มีความเหมาะสมหรือสอดคล้องกับลักษณะทางกายภาพของเมือง การวางผังเมืองรวมฯ จึงไม่มีความสอดคล้องกับการดำเนินชีวิตและความต้องการของประชาชนอย่างแท้จริง และจะเป็นการกระทบต่อสิทธิเสรีภาพในการดำรงชีวิตของประชาชนเป็นวงกว้าง

การดำเนินงาน

วันที่ 20 กันยายน 2566 สภาองค์กรของผู้บริโภค โดยฝ่ายนโยบายและนวัตกรรม ได้ยื่นหนังสือข้อเสนอเรื่องการการจัดทำร่างผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร(ฉบับปรับปรุงครั้งที่4) เนื่องจากการจัดทำร่างผังเมืองรวมฯ ขาดการมีส่วนร่วมของประชาชนอย่างแท้จริง และการจัดทำผังเมือง ถือว่าเป็นประเด็นที่อ่อนไหวที่ส่งผลกระทบต่อประชาชนทุกคน ทั้งในระยะสั้นและระยะยาว ไม่ว่าจะเป็นการเวนคืนที่ดินเพื่อนำไปใช้ประโยชน์ การลดจำนวนที่จอดรถยนต์ การดำเนินมาตรการต่าง ๆ ที่เอื้อประโยชน์ต่อผู้ประกอบการด้านอสังหาริมทรัพย์ เช่น มาตรการ FAR Bonus ที่ให้ผู้ประกอบการดำเนินการตามเงื่อนไขของมาตรการ และจะสามารถสร้างอาคารได้มากกว่า FAR เดิม 20% โดยไม่ได้มีการคำนึงถึงผลกระทบที่จะตามมา ทั้งในเรื่องการจราจร เรื่องความแออัดของเมือง รวมไปถึงเรื่องสุขภาวะ ทั้งระบบระบายน้ำ ระบบกำจัดขยะ ฯลฯ

ข้อเสนอของสภาองค์กรของผู้บริโภค

ข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อการคุ้มครองผู้บริโภค

1. ขอให้สำนักการวางผังและพัฒนาเมือง จัดประชุมรับฟังความคิดเห็น ปรึกษาหารือ และการมีส่วนร่วมของประชาชนใหม่ เพื่อเพิ่มการมีส่วนร่วมของภาคประชาชน ให้ได้มีส่วนร่วมในการออกแบบผังเมืองอย่างแท้จริง โดยขอให้ดำเนินการ ดังนี้
   1.1 การประชาสัมพันธ์ต้องทำอย่างทั่วถึง ผ่านสื่อในช่องทางที่หลากหลาย เพื่อเข้าถึงทุกองค์กรทุกกลุ่มเป้าหมาย ทั้งภาคประชาชน ภาคประชาสังคม ภาครัฐ และเอกชน
   1.2 ขอให้จัดเตรียมสถานที่และเวลาที่เหมาะสมในการรับฟังความเห็นจากประชาชนพร้อมสื่อนำเสนอที่มีความละเอียด ชัดเจนเพียงพอที่ประชาชนสามารถเข้าใจได้
   1.3 การจัดประชุมรับฟังความเห็นภาคประชาชนต้องมีการอธิบายแจกแจงเนื้อหาให้ประชาชนสามารถเข้าใจได้โดยง่าย และไม่เป็นการจัดประชุมรับฟังความเห็นเพื่อให้ครบขั้นตอนหรือกระบวนการเท่านั้น
   
2. ในขั้นตอนการรับฟังความคิดเห็นภาคประชาชนขอให้เพิ่มสัดส่วนของผู้ทรงคุณวุฒิ ผู้มีความรู้ด้านการผังเมือง หรือผู้ที่ประกอบวิชาชีพที่เกี่ยวข้อง จากองค์กร หรือสถาบันต่าง ๆ นอกเหนือจากที่คณะผู้จัดทำหรือที่ปรึกษาผู้ร่วมจัดทำร่างผังเมืองชุดเดิมเคยทำขึ้นมาไว้แล้วเอามาใช้นำเสนอตั้งแต่ปี 2561 เพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ข้อมูล รวมไปถึงการตอบข้อสงสัย ข้อซักถามจากประชาชนในการนำมาประกอบการพัฒนาร่างผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร (ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 4) และเพื่อป้องกันมิให้การจัดทำร่างผังเมืองรวมกรุงเทพมหานคร (ฉบับปรับปรุงครั้งที่4) เกิดขึ้นจากความเห็นของคณะผู้จัดทำเพียงฝ่ายเดียว เนื่องจากผังเมืองที่กำลังพัฒนาอยู่เป็นผังเมืองที่คณะผู้จัดทำดำเนินการต่อเนื่องมาตั้งแต่ปี 2561
   
3. ขอให้รวบรวมประเด็น และรายละเอียดต่าง ๆ ที่เคยได้จากการประชุมรับฟังความคิดเห็นภาคประชาชนหลายครั้งที่ผ่านมาเพื่อนำมาวิเคราะห์ และพัฒนา ปรับปรุง รวมไปถึงการประเมินผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นอย่างรอบด้าน และนำเข้าสู่กระบวนการการจัดประชุมรับฟังความคิดเห็น ปรึกษาหารือ และการมีส่วนร่วมของประชาชนใหม่ เพื่อให้มีการปรับปรุงในรายละเอียดในเนื้อหาที่จะสอดคล้องสัมพันธ์กันในเรื่องการพัฒนาที่เหมาะสมกับสภาพแต่ละพื้นที่ ระบบของเมือง และความต้องการของประชาชนในแต่ละพื้นที่ ที่มีองค์ประกอบ และปัจจัยที่ต่างกันไป
   
4. ขอให้ชี้แจงรายละเอียดของเนื้อหา และ สิทธิการมีส่วนร่วมของประชาชน ที่ปรากฏเพียง 3 ขั้นตอนจากทั้งหมด 22 ขั้นตอนในพระราชบัญญัติการผังเมือง ปี 2562 ว่าเป็นการจัดการประชุมในรูปแบบใด ที่จะไม่เป็นการเร่งรัดและมีความชัดเจน โดยต้องจัดสรรเวลาและสถานที่อย่างเหมาะสม รวมไปถึงการประชาสัมพันธ์อย่างทั่วถึง โดยไม่ถูกจำกัดด้วยด้านงบประมาณ หรือเหตุผลเรื่องความล่าช้าของการจัดทำผังเมืองที่มีความจำเป็นจะต้องประกาศใช้ เพื่อให้เกิดความโปร่งใส ถูกต้องในกระบวนการจัดทำ เป็นธรรมและไม่สร้างความเสียหายต่อประชาชนผู้ที่มีสิทธิเสรีภาพตามรัฐธรรมนูญ

ความคืบหน้า

สำนักการวางผังและพัฒนาเมืองจัดประชุมกลุ่มย่อยร่วมกับภาผู้บริโภคและเครือข่ายผู้บริโภค ในประเด็นปัญหาของการจัดทำร่างผังเมืองรวม (ฉบับปรับปรุงครั้งที่ 4) ในวันที่ 15 พฤศจิกายน 2566